De Ponzifraude

Vorige maand overleed in een gevangenis in North Carolina Bernie Madoff, bijna 83 jaar oud. Hij was veroordeeld tot 150 jaar gevangenisstraf na een advies van de reclassering van ‘slechts’ 50 jaar. De reden: een grootschalige ‘Ponzi’-fraude, waarbij de schade niet exact bekend is, maar wel eens in de buurt van 65 miljard dollar zou kunnen liggen.

Piramidespel

Een piramidespel is een ‘spel’ waarbij deelnemers een inleg doen en tevens proberen anderen over te halen om ook mee te doen. Van de inleg van de nieuwe deelnemers gaat een deel naar de oude deelnemers, zodat die een behoorlijk rendement kunnen maken. Dit spel gaat goed, totdat er geen nieuwe deelnemers meer toetreden; de laatst toegetreden deelnemers zijn dan hun geld kwijt, en de oudste deelnemers hebben fors verdiend.

Een variant is de in de jaren ’60 van de vorige eeuw in ons land populaire ‘kettingbrief’, waarbij iedere deelnemer een brief aan vijf bekenden toestuurt, met verzoek deze weer in vijfvoud te verspreiden. Elke nieuwe deelnemer betaalt een (meestal klein) bedrag aan een hoger niveau in de piramide.

Ponzifraude

De Ponzifraude is een piramidespel waarbij mensen worden opgelicht door een belegging aan te bieden met een extreem hoog rendement (Madoff garandeerde 10% rendement per jaar), waarbij de uitbetaalde gelden (deels) worden betaald uit de inleg van nieuwe klanten. Bij deze vorm van fraude zijn het niet de oude deelnemers die nieuwe deelnemers zoeken, maar de organisatoren. De Ponzifraude is vernoemd naar Charles Ponzi,een Amerikaanse gelukszoeker van Italiaanse afkomst, die in 1920 een investeringsfonds begon en al na zes maanden werd betrapt. Sindsdien is deze vorm van fraude nog vele malen herhaald.

De zaak Madoff

Bernard Madoff was jarenlang topman van technologiebeurs Nasdaq en genoot daardoor een groot vertrouwen van beleggers. Hij slaagde er in om duizenden veelal bekende Amerikanen, maar ook enkele Nederlanders, zover te krijgen dat zij miljoenen investeerden in zijn beleggingsfonds. Bekende slachtoffers van de meesteroplichter waren onder meer de acteurs Kevin Bacon, Kyra Sedgwick en John Malkovich. Ook een goed doel dat gelieerd is aan regisseur Steven Spielberg verloor veel geld. In werkelijkheid belegde hij weinig, maar gebruikte het geld van nieuwe toetreders om de oude beleggers hun beloofde rendement te geven. Intussen leefde hij riant van het ingezamelde geld.

Toen in 2008, als gevolg van de kredietcrisis, een aantal beleggers hun geld terug wilden van Madoff, kwamen er smoesjes over het niet snel kunnen vrijmaken van belegd geld. In december 2008 bekende Madoff aan zijn zoons en enkele managers dat het hele bedrijf ‘één grote leugen’ was. Na de bekentenis van Madoff deden zijn zoons aangifte, met de reeds genoemde gevangenisstraf tot gevolg.

Grote fraudezaken

Ondanks de grote ruchtbaarheid die aan de eerste Ponzifraude in 1920 is besteed, blijken er toch steeds weer nieuwe criminelen aan een piramidespel te beginnen. Zij kunnen er goed geld mee verdienen en… er trappen steeds weer, meestal gefortuneerde mensen in. Enkele bekende zaken uit de laatste decennia:

De Albanese ramp

Eind 1991 viel het communistische regime van Enver Hoxha in Albanië, en werd een min of meer ‘vrije markt’-economie ingevoerd. Midden jaren ’90 ontstonden meerdere Ponzi-achtige piramidespelen, mede ondersteund door de overheid. De organisatoren van deze fondsen stelden de deelnemers binnen drie tot zes maanden een fabelachtige rente in het vooruitzicht omdat hun inleg werd geïnvesteerd in aandelen en beginnende ondernemingen. Deze rente kon uiteraard alleen worden betaald met het geld van nieuwe inleggers. Naar schatting tweederde van de Albanese bevolking investeerde in een van deze spelen. Uiteraard viel het systeem uiteen (in januari 1997), en had de bevolking omgerekend 1,2 miljard dollar verloren. Het gevolg was een gewelddadige volksopstand, die pas na ingreep van een internationale troepenmacht werd bedwongen.

René van den Berg (1957) uit Hilversum

Deze man was valutahandelaar en later directeur van twee beleggingsinstellingen. Vanaf 2001 gaf hij als privépersoon beleggingsseminars en beleggingsadviezen. Later begon hij met geld, dat hij leende van vrienden en bekenden, een investeringsfonds, dat hoge rentes beloofde aan de inleggers. In totaal 1440 gedupeerden hebben naar schatting 85 miljoen euro aan hem geleend. De eerste inleggers hebben ook inderdaad een mooi rendement ontvangen, betaald uit de inleg van de latere inleggers. Bij zijn faillissement in 2005 had hij van de inleg 79 miljoen euro betaald aan de eerste inleggers. De resterende 6 miljoen was opgegaan aan het sponsoren van tennisactiviteiten en aan paardensport. Ook gebruikte Van den Berg het geld voor de aanschaf van een tweede huis, een BMW X5 en de aanleg van een zwembad. Een administratie hield Van den Berg niet bij, omdat hij handelde ‘op basis van vertrouwen’.

Zijn uiteindelijke straf was 4 jaar en 9 maanden cel, waarvan later een deel werd omgezet in een taakstraf. Deze heeft hij bij het Leger des Heils uitgevoerd.

De beleggers die winst hebben gemaakt bij deze ponzifraude mogen dat geld houden. Dat blijkt uit een arrest van de Hoge Raad. Volgens de Hoge Raad is niet bewezen dat de winnaars wisten dat er sprake was van fraude.

Palm Invest

Het in 2006 opgerichte investeringsfonds Palm Invest beloofde aan de beleggers een rendement van 9% per maand (!!!) door het ingelegde geld te beleggen in vastgoed op de Palmeilanden in Dubai. Vierhonderd beleggers hebben in totaal 30 miljoen euro ingebracht. Hiervan is vier miljoen daadwerkelijk belegd in vastgoed. Ongeveer 20 miljoen euro verdween in de zakken van de oprichters Danny Klomp en Remco Voortman. De eerste inleggers hebben inderdaad hun rendement ontvangen, betaald uit de inleg van de latere beleggers. Dat rendement werd contant uitgekeerd bij een Grenswisselkantoor op station Enschede. Na een uitspraak van de Hoge Raad zijn beide oprichters veroordeeld tot 4 jaar en 9 maanden cel.

Tot slot

Het is onbegrijpelijk dat nog steeds mensen in dit soort fraude trappen. Blijkbaar wint het verlangen om veel geld te verdienen het van gezond verstand. Immers: (bijna) iedereen weet toch dat rendement en risico hand in hand gaan? Hogere rendementen zijn alleen haalbaar indien men bereid is (veel) meer risico te lopen. Dit simpele principe ligt ten grondslag aan het feit dat een bank voor een hypotheek (onderliggend pand kan niet ‘weglopen’) een veel lagere rente rekent dan voor een persoonlijke lening (schuldenaar kan morgen verdwenen zijn). De hoge rendementen, beloofd door sommige investeringsfondsen, kunnen niet anders betekenen dan dat je kans maakt op een hoog rendement, maar dat de kans dat je je inleg kwijt bent mogelijk nog veel groter is.