Het voorspellende karakter van jaarcijfers

“Er is niet één bestuurder van een ziekenhuis in Nederland die zijn winst- en verliesrekening begrijpt”, aldus Hugo Keuzenkamp in een artikel in het NRC van 23 oktober 2012. Keuzenkamp was indertijd lid van de raad van bestuur van het Westfriesgasthuis en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.

Ik ben, dankzij een meer dan dertigjarige ervaring in het voeren van gesprekken met zorgbestuurders, bang dat Keuzenkamps uitspraak waar is, althans opgaat voor een groot deel van onze bestuurders in de zorg (en niet alleen van ziekenhuizen!). Sterker, het zou wel eens kunnen opgaan voor vele bestuurders, zowel van profit als not-for-profit organisaties, tot en met overheidsdienaren aan toe. En ook dat de uitspraak niet alleen geldt voor de winst- en verliesrekening, maar voor de volledige jaarrekening. Zo ben ik nog altijd verbaasd over de reacties van verschillende hoogwaardigheidsbekleders over de faillissementen van zowel het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam als de IJsselmeerziekenhuizen in Lelystad en Emmeloord op 25 oktober 2018. De ellende was al te voorzien, op basis van bijvoorbeeld de jaarcijfers over 2016 en 2017.

Financiële positie

Hoe kun je de financiële positie van  ziekenhuizen (of andere zorginstellingen) beoordelen?. Via een ‘quick scan’  van de jaarrekening zou inzichtelijk moeten worden gemaakt hoe zij er financieel voor staan. Daarbij is het verstandig  hun financiële positie te toetsen aan een ‘benchmark’, een set van normen.

Laten we daarbij eens de volgende vijf grootheden bezien:

• De liquiditeitspositie, dat is het vermogen om op korte termijn (het komende jaar) de schulden te voldoen. Dat meten we door de ‘current ratio’, dat zijn de vlottende activa gedeeld door de kortlopende schulden. Een veel gebruikte norm voor voldoende liquiditeit is een current ratio van 1,2 à 1,3.
• De solvabiliteitspositie, dat is het vermogen om op lange termijn de schulden te voldoen. Dat meten we door de ‘debt ratio’, dat zijn de schulden als percentage van het balanstotaal. Een veel gebruikte norm voor voldoende  solvabiliteit is een debt ratio van maximaal 65%.
• Het weerstandsvermogen, dat is het eigen vermogen  als percentage van de omzet. Een veel gebruikte norm voor voldoende  weerstandsvermogen is 20 tot 25%.
• De ‘free cashflow’, dat zijn de per saldo ontvangen gelden uit operationele activiteiten (de exploitatie van de instelling) verminderd met de per saldo uitgegeven gelden aan investeringen. In een gezonde situatie is de free cashflow positief, omdat de per saldo inkomsten uit exploitatie groter zijn dan de uitgaven voor investeringen.
• De hoeveelheid liquide middelen per balansdatum; het vrij opneembare banksaldo (eventueel belegd in effecten).  Die moeten voldoende zijn om in de komende twee à drie maanden de salarissen te betalen.

M .C. IJsselmeerziekenhuizen B.V.

Tijdens een debat  in de Tweede Kamer over het omvallen van IJselmeerziekenhuizen en het Slotervaartziekenhuis,  zei de toenmalige minister voor medische zorg & sport, Bruno Bruins, dat het plotselinge faillissement van ziekenhuizen hem ‘rauw op zijn dak kwam vallen’.

Voor hem kwam het faillissement van M.C. IJsselmeerziekenhuizen B.V. blijkbaar als een verrassing. Voor mij niet…

Laten we eens kijken naar de jaarcijfers van de IJsselmeerziekenhuizen over 2015, 2016 en 2017, zoals die zijn gepubliceerd in de jaarrekening en.[i]

De toename van de liquide middelen in 2017 is gefinancierd door kortlopende kredieten (‘rood staan’ bij de bank). Tevens blijkt dat in 2018 ruim 7,5 miljoen euro moet worden afgelost van langlopende leningen.

Indien de accountant bij zijn controlewerkzaamheden het vermoeden krijgt dat de continuïteit van de organisatie kan worden betwijfeld, dient hij daarover een opmerking te maken. Dat doet de accountant (Verstegen accountants) dan ook in de accountantsverklaring onder het kopje ‘Materiële onzekerheid over de continuïteit’:

“Verder is de vennootschap afhankelijk van de bereidwilligheid van de bank om de financiering te continueren en van de voortzetting van toereikende productieafspraken met de zorgverzekeraars. Deze condities duiden op het bestaan van een onzekerheid van materieel belang op grond waarvan gerede twijfel zou kunnen bestaan over de continuïteitsveronderstelling van de vennootschap.”

Ook in de accountantsverklaring bij de jaarrekening over 2016 werd door dezelfde accountant dezelfde opmerking geplaatst.

Conclusie

Al in 2015 was duidelijk dat IJsselmeerziekenhuizen er beroerd voor staat. Een zwaar onvoldoende liquiditeit en solvabiliteit en een weerstandsvermogen van vrijwel 0%. Bovendien een bijna lege kas (waar gaan zij de salarissen in januari van betalen???). Die situatie verslechtert nog verder in 2016. Bij het bekend worden van die jaarcijfers in combinatie met de opmerking van de accountant moeten toch alle bellen in Den Haag zijn gaan rinkelen. Helaas niet, en wordt er in 2017 doorgemodderd, met als gevolg nog verder verslechterende cijfers. Financiële gaten worden gevuld met (dure) bankkredieten. Er wordt niets gedaan om de neergaande spiraal te doorbreken. Tsja, logisch dat voor Bruno Bruins het plotselinge faillissement van ziekenhuizen hem ‘rauw op zijn dak kwam vallen’. Als je jaarcijfers niet leest, analyseert en interpreteert…

Tot slot

Het bovenstaande geldt niet alleen voor MC IJsselmneerziekenhuizen, maar evengoed voor de jaarrekeningen van het Slotervaartziekenhuis, voor Imtech N.V. en vele andere organisaties.